Aktualności

Ilu piekarzy, tyle przepisów na dobry chleb. Ilu stolarzy, tyle pomysłów na wykonanie solidnego stołu, przy którym chętnie spędza się czas na biesiadowaniu. Ilu prawników, tyle sposobów na interpretację przepisów. Ilu nauczycieli, tyle pomysłów na przeprowadzenie ciekawej lekcji, z której uczeń wyjdzie zadowolony i zmotywowany do dalszej nauki, a podczas jej trwania będzie miał poczucie, że jest zaangażowany i po prostu nie ma czasu na nudę.

W literaturze metodycznej znajdziemy wiele porad i inspiracji na skonstruowanie lekcji w sposób motywujący dla uczniów. Gdy przeanalizujemy istniejące modele, zdamy sobie sprawę, że wszystkie mają porównywalne schematy i strategie, gdyż opierają się na założeniu, że język ułatwia podejmowanie działań i interakcji.

Przyjrzyjmy się jednemu¹ z nich, który sprawdził się na czterech różnych płaszczyznach, związanych zarówno z praktycznymi, jak i teoretycznymi założeniami dydaktyki nauczania języków obcych: na lekcjach języka obcego w gimnazjum i w liceum, w podręcznikach szkolnych, podczas praktyk studenckich oraz na zajęciach dla przyszłych nauczycieli języków obcych.

W pięcioskładnikowym przepisie, zapowiedzianym w tytule, zakłada się, że każda lekcja jest jednostką dydaktyczną zbudowaną z czynności przeprowadzanych w określonej kolejności. Przed zaplanowaniem poszczególnych czynności należy zadać sobie kilka pytań, pomocnych w wyznaczeniu celów szczegółowych lekcji: Jakie potrzeby komunikacyjne ma spełnić lekcja? Jak zwrócić uwagę uczniów na to, co istotne, aby zoptymalizować zapamiętywanie i zastosowanie nowego materiału? Co zaproponować do wykonania, aby ułatwić im uczenie się? Jakie zadanie będą potrafili wykonać uczniowie dzięki tej lekcji? Jakie narzędzia językowe są niezbędne do wykonania tego zadania? Jak można pomóc uczniom w przygotowaniach do podjęcia się realizacji zadania? Czy to zadanie skłoni ich do zastosowania języka w praktyce komunikacyjnej? Po znalezieniu odpowiedzi na powyższe pytania można przejść do skonstruowania konspektu lekcji, osadzając jego ramy w modelu składającym się z pięciu zasadniczych działań:

1. ZACIEKAWIĆ – to pierwsze działanie pobudzające zainteresowanie uczniów tematyką, zagadnieniem, problemem…

2. ZAPREZENTOWAĆ – to drugie działanie polegające na zapoznaniu uczniów z nowymi zasobami, wokół których budujemy lekcję,

3. WPROWADZIĆ – to konceptualizacja i przyswojenie narzędzi językowych potrzebnych do wyrażenia potrzeb komunikacyjnych związanych z wprowadzaną tematyką,

4. ZASTOSOWAĆ – przedostatnie działanie to etap produkcji, a więc zastosowania nowych zasobów,

5. OCENIĆ – ostatnia czynność to etap refleksji w formie podsumowania i ewaluacji.

W pierwszym etapie staramy się wzbudzić zainteresowanie i ciekawość poznawczą uczniów. Można w tym celu posłużyć się, na przykład, materiałami z danego obszaru językowego: zapoznać uczniów z bieżącą wiadomością lub aktualnym wydarzeniem, pokazać chwytliwe zdjęcie lub rysunek, zaprezentować plakat lub zwiastun filmu, który właśnie wszedł na ekrany kin. Można także zadać pytanie, opowiedzieć anegdotę lub podzielić się doświadczeniem. Następnie należy zaprosić uczniów do rozmowy o tym, co zobaczyli lub/i usłyszeli. Oczywiście pod warunkiem, że rozmowy służą realizacji celów lekcji i jednocześnie budzą fascynację uczniów. Pierwszy etap tworzy więc potrzebę komunikacyjną, która warunkuje dalszy proces uczenia się.

W drugim etapie przechodzimy do pracy nad zasadniczym zasobem, wokół którego konstruujemy lekcję. W tym celu można, na przykład, zaproponować dokument z życia codziennego stawiający uczniów w sytuacji komunikacyjnej, z którą przyjdzie im się zmierzyć w bliższej lub dalszej perspektywie. Jeśli zamierzamy przygotować uczniów do krótkiego przedstawienia sposobów spędzania czasu wolnego i rozmowy na ten temat, możemy pokazać filmik lub zaprezentować tekst, w którym ich rówieśnicy opowiadają o swoich zajęciach w wolnym czasie. Jeśli planujemy zaprosić uczniów do udziału w projekcie, w którym będą musieli wyjaśnić i przedstawić tradycje oraz zwyczaje świąteczne, pokazujemy im krótki reportaż, relację fotograficzną lub ilustrowany tekst, gdzie osoby mówiące w języku obcym, opisują wybrane, typowe dla ich kraju święto. Jeśli celem jest skłonienie uczniów do wyjaśnienia przyczyn i skutków, zaoferujemy im krótki film, w którym wyjaśnione są przyczyny i konsekwencje wybranego zjawiska, na przykład zanieczyszczenia środowiska. Przed obejrzeniem filmów lub przed przeczytaniem tekstów w całości należy zachęcić uczniów do wyrażenia swoich przypuszczeń, zaproponowania hipotez i możliwych interpretacji dotyczących kontekstu, formy i treści, na podstawie, na przykład, tytułu lub fragmentu wideo, bez dźwięku.

Po obejrzeniu filmu lub po przeczytaniu tekstu, w zależności od kwestii gramatycznych, fonetycznych, kulturowych i innych, które zamierzamy z uczniami omówić, zaczynamy od sprawdzenia, czy rozumieją ogólne znaczenie zaprezentowanego materiału. Następnie, dla bardziej szczegółowego zrozumienia, zadajemy pytania otwarte lub zamknięte, prosimy o uzupełnienie zdań, skojarzenie tekstu z obrazem, czy też uporządkowanie różnych elementów.

Dalej zwracamy ich uwagę na narzędzia językowe użyte do realizacji potrzeb komunikacyjnych związanych z nową tematyką/zasobem, który jest w centrum lekcji. Unikamy zniechęcania uczniów danymi i kwestiami, które są dla nich zbyt proste i znajome lub, przeciwnie, zbyt złożone na ich poziomie biegłości językowej. Na przykład, prosimy uczniów, aby w wypowiedziach rówieśników znaleźli formuły używane do opowiadania o sposobach spędzania wolnego czasu. Mogą również wyszukać wyrażenia i zwroty pojawiające się w każdej z wypowiedzi. W projekcie o tradycjach świątecznych mają zwrócić uwagę na treść oraz zastosowane czasy.

Każda ekspozycja na język docelowy daje uczniowi możliwość świadomego lub nieświadomego zidentyfikowania danych językowych, fonemów, słów lub kombinacji słów, struktur zdaniowych, które będzie kojarzył z pozostałymi parametrami komunikacji językowej takimi jak: status, postawa, gesty rozmówców oraz sytuacja, w której się znajdują.

W kolejnym, trzecim etapie, do którego przechodzimy po przeanalizowaniu korpusu/zasobu i wydobyciu prawidłowości, proponujemy uczniom podsumowanie, w formie syntezy z lukami lub bez. Korzystamy z przykładów znajdujących się w zasobach lub, jeśli to konieczne, tworzymy nowe, zachowując ten sam kontekst i sytuację komunikacyjną. Przede wszystkim należy zrezygnować z pokusy wyjaśnienia wszystkiego i skoncentrować się wyłącznie na trudnościach zawartych w korpusie i przeanalizowanych na lekcji. Następnie proponujemy ćwiczenia strukturalne oraz ćwiczenia wymagające refleksji, służące do zastosowania poznanych zasobów i usystematyzowania wiedzy oraz umiejętności. Na przykład, aby opowiedzieć o sposobach spędzania czasu wolnego, uczniowie będą musieli opanować i użyć, między innymi, czasu teraźniejszego, odpowiedniego słownictwa oraz okoliczników czasu i miejsca. Powinniśmy skupić się na informacjach zwrotnych, które podajemy uczniom, odnosząc się w równym stopniu do komunikacji i do procesu uczenia się, gdyż jako rozmówcy możemy poprosić o wyjaśnienie, zaproponować poprawne przeformułowanie, podkreślić błąd w użyciu gestu lub intonacji oraz przywołać odpowiednią regułę. Wszystkie reakcje nauczyciela są zatem nowymi sytuacjami, ponieważ reprezentują dane, które zostaną ponownie wprowadzone do obiegu.

W ten sposób, zapraszając uczniów do mówienia, dyskusji, wymiany ustnej z nauczycielem i z rówieśnikami, do tworzenia tekstu pisemnego, przechodzimy płynnie do następnego etapu, czwartego, zwanego etapem produkcji. Proponujemy uczniom zadanie, które umożliwi zastosowanie wiedzy i umiejętności zdobytych w poprzednich etapach, w podobnej sytuacji komunikacyjnej. Teraz to do nich należy opowiedzenie o sposobach spędzania czasu wolnego, wyjaśnienie tradycji świątecznych swojego kraju, przedstawienie gestu lub nowego nawyku, który będzie miał pozytywny wpływ na środowisko. Wszystko to oczywiście w oparciu o wykorzystanie struktur, słownictwa i innych zasobów poznanych i wypracowanych w poprzednich etapach.

Ostatni etap, piąty, przeznaczamy na poinformowanie uczniów o ich postępach oraz o elementach wymagających dopracowania i poprawy.

Zachęcam nauczycieli do sięgania po pięcioetapowy przepis na konspekt lekcyjny, szczególnie jeśli chcą przygotować zajęcia w oparciu o materiał własny, przywieziony z wyjazdu zagranicznego, znaleziony podczas przeglądania zasobów internetowych, programów radiowych i telewizyjnych, czy też pozyskany z innych źródeł.

1. Defays, J.-M. (2018), « Enseigner le français langue étrangère et seconde : approche humaniste de la didactique des langues et des cultures », Bruxelles, Mardaga

dr Małgorzata Piotrowska-Skrzypek
Nauczyciel akademicki w Centrum Kształcenia Nauczycieli Języków Obcych i Edukacji Europejskiej Uniwersytetu Warszawskiego, specjalizujący się w dydaktyce przedmiotowej nauczania języków obcych. Kierownik Uniwersyteckiego Kolegium Kształcenia Nauczycieli Języka Francuskiego UW

Autorka publikacji z dziedziny dydaktyki nauczania języków obcych, w tym najnowszego podręcznika do nauki języka francuskiego dla szkół ponadpodstawowych C’est parti!
Egzaminator maturalny, ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli i nauczyciel dyplomowany z wieloletnim doświadczeniem pracy w liceum i gimnazjum. Przez 23 lata - nauczyciel w Nauczycielskim Kolegium Języków Obcych w Bydgoszczy, w którym pełniła, między innymi, funkcję kierownika językowych praktyk studenckich na wszystkich etapach edukacyjnych i we wszystkich typach szkół.
Koordynator i członkini Komitetu Głównego Olimpiady Języka Francuskiego. Skarbnik PROF-EUROPE Stowarzyszenia Nauczycieli Języka Francuskiego w Polsce. Coach, mentor, trener-szkoleniowiec nauczycieli, kadry edukacyjnej i pracowników oświaty.
Twórczyni i moderatorka wielu lingwistycznych projektów edukacyjnych o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym, między innymi projektu o nazwie Why not français?, który został wyróżniony prestiżowym Europejskim Znakiem Innowacyjności w zakresie języków obcych: European Language Label.
Wielokrotnie nagradzana za swą pracę oraz zaangażowanie w promowanie jakości edukacji na wszystkich jej szczeblach, szczególnie na rzecz kultury i języka francuskiego, za co została odznaczona Orderem Kawalerskim Palm Akademickich przyznanym przez Premiera Republiki Francuskiej.