Aktualności

Żyjemy w świecie transformacji cyfrowej. Polega ona na zmianie sposobu pracy w prawie wszystkich zawodach, innym niż dotychczas wykorzystaniu danych i transformacji oblicza znanych nam do tej pory procesów. Teoretycy i praktycy gospodarki zachęcają do udziału w tej przemianie, argumentując, słusznie zresztą, że pomaga ona tworzyć atrakcyjne dla klientów produkty i rozwiązania oraz zachować przewagę konkurencyjną. Czy transformacja cyfrowa ma jednak jakiekolwiek znaczenie dla systemu edukacji? Czy warto o niej mówić w kontekście nauki języków obcych?

Zdaniem Renaty Włoch z Uniwersytetu Warszawskiego, wśród działań człowieka we współczesnym świecie można wyróżnić takie, które w całości mogą zostać przejęte przez maszyny lub też zostały przez nie właśnie przejęte. Zalicza się do nich przeprowadzanie transakcji, powtarzanie, przewidywanie i adaptowanie. W świecie edukacji językowej korzystamy więc już z platform e-learningowych, które dostarczają ćwiczeń językowych, inteligentnie dobierają zadania do umiejętności użytkownika i reagują na jego potrzeby. Nikt nie widzi w tym nic dziwnego. Wykorzystanie sztucznej inteligencji, w tym uczenia maszynowego, czyli samodoskonalenia się programów komputerowych na podstawie pozyskiwanych przez nie danych z różnych obszarów, jest obecne w wielu dziedzinach życia.

Drugim zakresem są działania hybrydowe, w których człowiek współdziała z maszyną. W zakresie edukacji chodzi tu o czynności, w których sztuczna inteligencja zwiększa możliwości ludzkiego umysłu, na przykład przyspieszając tłumaczenie z jednego języka na drugi lub pomagając w pisaniu tekstu. Warto także przyjrzeć się sytuacjom, w których automatyczny system ułatwia komunikację pomiędzy ludźmi, co dzieje się w serwisach społecznościowych, lub też, wykorzystując specjalne programy (tzw. chatboty lub voiceboty), szkoli ludzi w umiejętności interakcji ustnej z innymi, używając jednak jako partnera do treningu cyfrowego agenta, którego nie można zniechęcić ani urazić. Aktywności hybrydowe mogą przynosić wymierne korzyści również samym uczącym się i nauczającym maszynom. Ludzie zapewniają im wsparcie techniczne, szkolą inne osoby w posługiwaniu się systemami.

Mamy jednak w życiu społecznym, a zatem i w edukacji, obszar zarezerwowany tylko dla ludzi. Wymienia się tutaj działania takie jak: przywództwo, empatia, kreatywne tworzenie i ocenianie. Warto zauważyć, że chodzi tu raczej o recenzowanie dzieł sztuki czy literatury. Automatyczne ocenianie wypracowań szkolnych leży, moim zdaniem, w zakresie możliwości sztucznej inteligencji.

Dostępne obecnie raporty wskazują, że dla powodzenia transformacji cyfrowej, również w znaczeniu edukacyjnym, konieczne jest zintensyfikowanie kształcenia ustawicznego, ze względu na to, że większość osób obecnych na rynku pracy zdobywała kwalifikacje zawodowe na długo przed rozpoczęciem tego procesu. Istotne są nie tylko cyfrowe kompetencje, ale te odróżniające pracę człowieka od czynności, które można już teraz powierzyć maszynom. Potrzeba ta nie dotyczy wszystkich krajów w jednakowym stopniu. Polska znajduje się niestety w niechlubnym ogonie – ok. 50% pracowników wymaga pilnego podniesienia kwalifikacji (dla porównania w Norwegii lub Nowej Zelandii ok. 15%).

Dobrym przykładem z zakresu edukacji językowej może być wykorzystanie wymienionych już „robotów“, czyli systemów symulujących konwersację. Systemy te, wykorzystując mechanizmy rozpoznawania i syntezy mowy, mogą prowadzić dialogi z osobami uczącymi się języka obcego, korzystając inteligentnie z bazy danych wypowiedzi, wzbogacanej również o zwroty „zasłyszane“ od ludzkich rozmówców. W praktyce dydaktycznej stosuje się pracę z ogólnodostępnymi chatbotami (np. Cleverbot), podczas której uczący się realizują określone zadania, polegające na zdobyciu pewnych informacji. Jest to jednak sposób zawodny – chatbot może mieć w bazie danych wypowiedzi, których uczący się, zwłaszcza młodsi, raczej nie powinni usłyszeć. Lepiej więc będzie, jeżeli sami nauczyciele języków obcych zadbają o odpowiednie zaprogramowanie własnych chatbotów. Będzie to klasyczna sytuacja cyfrowej aktywności hybrydowej – dydaktycy języków obcych mogą dostarczać bazy wypowiedzi istotnych np. dla konkretnych sytuacji życia zawodowego i poziomów opanowania języka. Ci, którzy się na to zdecydują, z pewnością zarezerwują sobie poczesne miejsce na rynku pracy po transformacji cyfrowej.

Warto zauważyć, że nastawienie uczących się do pracy z automatycznymi agentami jest raczej pozytywne. W przeprowadzonych przez autora tego tekstu badaniach było widoczne, że akceptacja dla tego typu narzędzi jest bardzo wysoka i nie jest jedynie efektem nowości. Ciekawym wynikiem było m.in. wykrycie korelacji między akceptacją dla chatbotów i akceptacją dydaktyki konsktruktywistycznej. Innymi słowy, osoby, które chętnie biorą udział w pracy grupowej, projektach i przejmują odpowiedzialność za własną naukę, rozmawiają również chętnie z chatbotami. Badani studenci oczekują od automatycznych systemów pozytywnego wpływu na zasób słownictwa i sprawność mówienia, w mniejszym stopniu spodziewają się zwiększenia poprawności gramatycznej swoich wypowiedzi.

Nie oznacza to jednak, że problem automatycznej konwersacji został już całkowicie rozwiązany. Z badań Gallachera i współpracowników dowiadujemy się, że ich uczniowie uskarżali się na, delikatnie mówiąc, niską inteligencję cyfrowego rozmówcy, który nie jest w stanie zadawać pytań uzupełniających, czy też nie rozumie wypowiedzi zawierających drobne błędy gramatyczne lub fonetyczne, które oczywiście rozumie każdy „prawdziwy” nauczyciel. Jest to jednak pole do popisu dla dydaktyków, którzy powinni aktywnie uczestniczyć w przygotowaniu do pracy swoich cyfrowych asystentów. Voiceboty są przecież narzędziami wspomagającymi możliwości ludzkiego umysłu i komunikację międzyludzką. Do ich skutecznego programowania są niezbędne działania dostępne tylko ludziom, wykraczające zresztą poza kompetencję cyfrową.

 

Literatura:

Gallacher, Andrew/Thompson, Andrew/Howarth, Mark (2018). “My robot is an idiot!” – Students’ perceptions of AI in the L2 classroom.

Sztuk, Alicja (2018). Sztuczna inteligencja (SI) w badaniach lingwistycznych. Applied Linguistics Papers 25/4.

Thompson, Andrew; Gallacher, Andrew; Howarth, Mark (2018). Stimulating task interest: human partners or chatbots? W: Taalas, Peppi; Jalkanen, Juha; Bradley, Linda; Thouësny, Sylvie (red.), Future-proof CALL: language learning as exploration and encounters – short papers from EUROCALL 2018.

Włoch, Renata (2019). Kompetencje przyszłości – jak dopasować do nich systemy edukacji? Referat na konferencji CKC UW 10.12.2019.

Wolski, Przemysław (2019). Förderung der berufsbezogenen Gesprächskompetenz durch interaktive Kommunikationssysteme – theoretische Grundlagen und praktische Anwendungen. W: Sprache im Beruf. 2/2.

 

Dr Przemysław Wolski

Jest starszym wykładowcą w Centrum Kształcenia Nauczycieli Języków Obcych i Edukacji Europejskiej Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie prowadzi zajęcia z dydaktyki i praktycznej nauki języka niemieckiego. Interesuje się wykorzystaniem mediów cyfrowych oraz autonomią w nauce języków obcych.

W ramach programu Erasmus wykładał dydaktykę w wyższych szkołach pedagogicznych w Halden (Norwegia), Györ (Węgry), Krems (Austria), Freiburg (Niemcy). W latach 2017 – 2018 prowadził seminarium na Uniwersytecie w Wuppertalu. Jest autorem licznych podręczników i materiałów cyfrowych do nauki języków obcych, programów nauczania oraz publikacji naukowych.